यसरी बनाउन सकिन्छ सामुदायिक स्कुललाई अब्बल

रोभिक पराजुली

सामुदायिक स्कुल भन्नेबित्तिकै मानिसहरुमा पढाइ गुणस्तरहीन हुन्छ भन्ने सोच छ । तर, नेपालमा यस्ता थुप्रै सामुदायिक स्कुल छन्, जुन निजी स्कुललाई पनि पछि पार्न सफल भएका छन् । यी स्कुलका विद्यार्थीले निजीको भन्दा राम्रो अंक ल्याएर आफूलाई अब्बल सावित गरेका छन् ।
काठमाडौंमा २८९ वटा सामुदायिक स्कुल छन् । जसमध्ये केही सामुदायिक स्कुलका विद्यार्थीले एसईईको परीक्षामा राम्रो अंक ल्याएर शत प्रतिशत उत्तीर्ण गरेका छन् । यस्ता स्कुलहरुमा ज्ञानोदय माध्यमिक स्कुलको नाम पहिलो नम्बरमा आउँछ । ज्ञानोदय माध्यमिक स्कुल एक उत्कृष्ट सामुदायिक स्कुल हो । ज्ञानोदयका प्राचार्य नातिकाजी महजर्नका अनुसार स्कुल राम्रो बनाउन सर्वप्रथम त स्कुलको पढाइ गुणस्तरीय हुन जरुरी छ । यसमा स्कुलका शिक्षकको भूमिका महत्वपूर्ण हुन्छ ।
शिक्षकहरुले विद्यार्थीलाई किताबीबाहेक अन्य ज्ञान पनि दिन जरुरी छ । जसले उनीहरुलाई भविष्यमा मद्दत गर्नेछ । यस्तो व्यवहारिक शिक्षा प्रदान गर्नुपर्ने प्रधानाध्यपक महर्जनको भनाइ छ । व्यवस्थापन समिति र समुदायले स्कुललाई गुणस्तरीय तथा बालमैत्री बनाउन निकै सहयोग गरेको उनी बताँउछन् । स्कुलमा नर्सरीदेखि नै अंग्रेजी माध्यमबाट पढाइ हुन्छ । जसले विद्यार्थीहरुलाई अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा प्रतिस्पर्धा गर्न सघाउने प्राचार्य महर्जन बताँउछन् । उनका अनुसार स्कुलमा अंग्रेजी माध्यमबाट पढाउन सुरु गरिएको करिब ८ वर्ष भयो । सुरु–सुरुमा त विद्यार्थीहरुलाई असहज भएको तर, अहिले बानी परेको उनी बताउँछन् ।
ज्ञानेदयबाट २०७४ सालमा ३ जना विद्यार्थीले ३.९५ ग्रेड ल्याएका थिए । अन्य धेरै विद्यार्थी ३.६ भन्दा माथिको ग्रेड ल्याउन सफल भएका थिए । स्कुलमा प्रत्येक वर्ष १५० को दरले विद्यार्थी पढ्ने प्राचार्य महर्जनको भनाइ छ । यस वर्ष स्कुलमा २ हजार ६०० विद्यार्थी अध्यननरत छन् । स्कुलमा कम्प्युटरको माध्यमबाट पनि पढाइन्छ । स्कुलमा पर्याप्त खुला मैदान नभएको हुदा खेलकुद कार्यक्रम बढी हुँदैन । स्कुलमा सरकारले तोकेकोबाहेक अन्य पुस्तक पनि पढाइन्छ ।
सामुदायिक स्कुलमा पढ्ने रेमन लामाको पढाइ राम्रो छ । उनकी आमा सीमा लामाका अनुसार सामुदायिक स्कुलमा पढाए पनि गुणस्तर नराम्रो छैन । कक्षा ६ मा पढ्ने रेमन पहिले निजी स्कुलमा पढ्थे । सामुदायिक स्कुलमा पढेपछि पढाइ बिग्रिने र साथीहरुको सङ्गत पनि राम्रो नहुने धारणा उनको थियो । तर, अहिले सामुदायिक स्कुल पनि निजीभन्दा कम छैन भन्ने उनी आफैंले अनुभूति गरेका छन् ।
सामुदायिक स्कुल भन्दैमा पढाइ नराम्रो, खराब वातावरण हुन्छ भन्ने हुँदैन । स्कुलको व्यवस्थापन समितिमा पनि भर पर्ने कुरा हो । जुन स्कुलको व्यवस्थापन चुस्त, शिक्षक शिक्षिका दक्ष र योग्य तथा भौतिक पूर्वाधार राम्रो छ भने शिक्षा त्यहीअनुसार गुणस्तरीय हुन्छ नै । त्यसमाथि विद्यार्थीहरुले पनि मेहनत गर्ने हो भने पढाइको गुणस्तरमा निजी र सामुदायिक स्कुलले कुनै फरक पार्दैन ।
काठमाडौंकै नीलबाराही पनि उत्कृष्ट सामुदायिक स्कुलमध्येमै पर्छ । यो स्कुलमा १ हजार विद्यार्थी अध्ययनरत छन् । स्कुलकी प्राचार्य जानुका नेपालका अनुसार स्कुलमा विद्यार्थीलाई घोकन्ते विद्याभन्दा पनि बुझाएर पढाइन्छ । विद्यार्थीलाई अतिरिक्त क्रियाकलापमा पनि संलग्न गराइन्छ । विद्यार्थीको रुचिअनुसार डान्स, गीत–संगीत, खेलकुद जस्ता क्रियाकलापमा संलग्न गराइन्छ । स्कुलले आधुनिक शिक्षण पद्धति अपनाएको छ । स्कुलमा इन्टनेट र कम्प्युटरको माध्यमबाट पढाइ भइरहेको छ । विद्यार्थीलाई प्रविधिसँग एकाकार गराएर पढाउने स्कुलको चलन नै रहेछ ।
स्कुलले बिहान एसेम्लीका वेलामा व्यक्तिगत क्षमता वृद्धि गर्न विद्यार्थीहरुलाई उनीहरुको क्षमता र रुचिअनुसारका क्रियाकलापमा सहभागी गराइँदै आएको छ । प्राचार्य नेपाल भन्छिन्, ‘हाम्रो स्कुलमा पढ्ने विद्यार्थीहरुले विभिन्न ठाउँबाट विभिन्न पेशामा सफलता हासिल गरेका छन् । विद्यार्थीहरुले यहाँ दुवै माध्यमबाट पढ्न पाउँछन् । अंग्रेजी सजिलो लाग्नेलाई अंग्रेजी र नेपालीबाट पढ्नेलाई यसै किसिमबाट स्कुलले पढाउँछ ।’
स्कुलमा कम्प्युटर ल्याब, साइन्स ल्याब तथा पुस्तकालयको राम्रो व्यवस्था छ । स्कुलमा स्मार्ट ल्याब पनि रहेको छ । यसबाट विद्यार्थीहरुले आधुनिक किसिमबाट पढ्ने मौका पाउँछन् । प्राचार्य नेपालका अनुसार स्कुल विद्यार्थीहरुको आकर्षणले पछिल्लो समय सीमित विद्यार्थीहरुमात्र भर्ना लिने गरिएको छ ।
यस्तै विद्यार्थीको चाप रहेको अर्को स्कुल हो रत्नराज्य माध्यमिक स्कुल । यहाँ भर्ना नपाएर हरेक वर्ष धेरै विद्यार्थीहरु फर्किने गर्छन् । स्कुलमा करिब २ हजार २ सय विद्यार्थी अध्ययनरत छन् । स्कुलकी प्रधानाध्यापक गीता खरेलका अनुसार विद्यार्थी भर्ना गर्न प्रवेश परीक्षाको व्यवस्था गरिएको छ । परीक्षामा आएको परिणामको आधारमा विद्यार्थी छनोट गरी भर्ना गरिने उनी बताउँछिन् ।
राम्रो स्कुलले विद्यार्थीलाई सबै कुराको सुविधा उपलब्ध गराउनुपर्ने उनको भनाइ छ । पढाइ गुणस्तरीय भएको स्कुलमा विद्यार्थीबीच निकै प्रतिस्पर्धा हुन्छ । शिक्षकमा मात्र भर नपरेर विद्यार्थीले पनि स्वअध्ययन गर्ने र मेहनत गर्ने बानी बसाल्न सके निजी वा सामुदायिक जुनसुकै स्कुलम अध्ययन गरे पनि सफलता हासिल गर्न सकिन्छ ।
बिहान एसेम्लीका वेलामा व्यक्तिगत क्षमता वृद्धि गर्न विद्यार्थीहरुलाई उनीहरुको क्षमता र रुचिअनुसारका क्रियाकलापमा सहभागी गराइँदै आएको छ । प्राचार्य नेपाल भन्छिन्, ‘हाम्रो स्कुलमा पढ्ने विद्यार्थीहरुले विभिन्न ठाउँबाट विभिन्न पेशामा सफलता हासिल गरेका छन् । विद्यार्थीहरुले यहाँ दुवै माध्यमबाट पढ्न पाउँछन् । अंग्रेजी सजिलो लाग्नेलाई अंग्रेजी र नेपालीबाट पढ्नेलाई यसै किसिमबाट स्कुलले पढाउँछ ।’
स्कुलमा कम्प्युटर ल्याब, साइन्स ल्याब तथा पुस्तकालयको राम्रो व्यवस्था छ । स्कुलमा स्मार्ट ल्याब पनि रहेको छ । यसबाट विद्यार्थीहरुले आधुनिक किसिमबाट पढ्ने मौका पाउँछन् । प्राचार्य नेपालका अनुसार स्कुल विद्यार्थीहरुको आकर्षणले पछिल्लो समय सीमित विद्यार्थीहरुमात्र भर्ना लिने गरिएको छ ।
यस्तै विद्यार्थीको चाप रहेको अर्को स्कुल हो रत्नराज्य माध्यमिक स्कुल । यहाँ भर्ना नपाएर हरेक वर्ष धेरै विद्यार्थीहरु फर्किने गर्छन् । स्कुलमा करिब २ हजार २ सय विद्यार्थी अध्ययनरत छन् । स्कुलकी प्रधानाध्यापक गीता खरेलका अनुसार विद्यार्थी भर्ना गर्न प्रवेश परीक्षाको व्यवस्था गरिएको छ । परीक्षामा आएको परिणामको आधारमा विद्यार्थी छनोट गरी भर्ना गरिने उनी बताउँछिन् ।
राम्रो स्कुलले विद्यार्थीलाई सबै कुराको सुविधा उपलब्ध गराउनुपर्ने उनको भनाइ छ । पढाइ गुणस्तरीय भएको स्कुलमा विद्यार्थीबीच निकै प्रतिस्पर्धा हुन्छ । शिक्षकमा मात्र भर नपरेर विद्यार्थीले पनि स्वअध्ययन गर्ने र मेहनत गर्ने बानी बसाल्न सके निजी वा सामुदायिक जुनसुकै स्कुलम अध्ययन गरे पनि सफलता हासिल गर्न सकिन्छ ।